Παιδί – Γονιός και Ψυχική Υγεία

Τα παιδιά μας όσο κι αν νομίζουμε ότι τα ξέρουμε ή ότι μπορούμε να τα διαβάσουμε μας επιφυλάσσουν μια σειρά αναπάντεχων εκπλήξεων στο γνωστικό, συναισθηματικό αλλά πρώτιστα στο συμπεριφορικό επίπεδο. Η καλή ψυχική υγεία των γονιών επηρεάζει το παιδί τόσο γονιδιακά όσο και κοινωνικό –συμπεριφορικά. Μπορεί δηλαδή η ψυχική υγεία ενός  παιδιού να είναι επιβαρυμένη εξαιτίας του ψυχιατρικού οικογενειακού ιστορικού του, ταυτόχρονα όμως ένα παιδί που μεγαλώνει με γονείς που υποφέρουν από μια μορφή ψυχοπαθολογίας εξοικειώνονται με παθολογικές συμπεριφορές που το κρατούν δέσμιο χωρίς να του επιτρέπουν να αναπτύξει όλες τις δυνάμεις του.

Είναι πολύ σημαντικό το παιδί να έχει καλή ψυχική υγεία, ώστε να  μπορεί να σκέφτεται καθαρά, να αναπτύσσει τις δυνάμεις του, να ανακαλύπτει τα ταλέντα του, να αναπτύσσεται κοινωνικά, να καλλιεργεί τις δεξιότητές του σε όλα τα επίπεδα και εν τέλει να ανθίζει. Καθοριστικός παράγοντας σε αυτή τη διαδικασία είναι οι ασφαλείς κοινωνικές σχέσεις με προεξάρχουσα τη σχέση του με τη μητέρα ώστε να δημιουργηθεί ένας ασφαλής δεσμός μαζί της. Η πρώτη ανθρώπινη επαφή του παιδιού είναι με τη μητέρα του από τη στιγμή της γέννησής του, η μητέρα αλληλεπιδρά με το βρέφος της ανταποκρινόμενη στις ανάγκες του, του καθρεφτίζει πλευρές του εαυτού του που ακόμη είναι άγνωστες, μέσω αυτής της αλληλεπίδρασης μαθαίνει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του για την αυτοσυντήρησή του αλλά και για την έκφραση των συναισθημάτων του. Ο τρόπος ανταπόκρισης της μητέρας καθορίζει την πεποίθηση του βρέφους σχετικά με το κατά πόσο μπορεί να στηριχτεί σε εκείνη για το βοηθήσει να καλύψει τις ανάγκες του, να ανταποκριθεί στα συναισθήματά του και να το βοηθήσει να μην έχει εμπειρίες ανημπόριας και αβοηθησίας. Μια φροντιστική μητέρα που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του βρέφους της βάζει τα θεμέλια για έναν ασφαλές εαυτό. Η ποιότητα της σχέσης αυτής στη πορεία της ζωής καθορίζει τις προσδοκίες που το παιδί θα αναπτύξει για τον εαυτό του, τους άλλους αλλά και για τον κόσμο γύρω του.

Ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις που τα παιδιά και οι έφηβοι αναπτύσσουν μια σειρά ψυχικών διαταραχών όπως:

• Διαταραχές άγχους (ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, διαταραχή άγχους, διαταραχή πανικού, ειδικές φοβίες κτλ)
• Διαταραχή ελλειματικής προσοχής υπερκινητικότητα και προκλητική συμπεριφορά
• Διαταραχές διάθεσης (κατάθλιψη, διπολική διαταραχή κτλ)
• Αυτισμός και άλλες αναπτυξιακές διαταραχές
• Διαταραχές διαγωγής
• Διαταραχές διατροφής
• Διαταραχές ενούρησης και εγκόπρισης
• Μαθησιακές διαταραχές
• Σχιζοφρένεια

Πότε όμως η συμπεριφορά ενός παιδιού ή ενός εφήβου δηλώνει ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα που τον απασχολεί; Πότε οι γονείς χρειάζεται να προβληματιστούν και να αναζητήσουν βοήθεια για να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα που ανακύπτουν με το παιδί τους;

Τα παιδιά ή οι έφηβοι που χρειάζεται να λάβουν κάποια ιδιαίτερη φροντίδα παρουσιάζουν:

• Δυσκολίες στη διαχείριση του συναισθήματος (έντονο και συχνό κλάμα, υπερβολικός θυμός, υπερβολικός φόβος, έντονε φοβίες, υπερβολικές συναισθηματικές αντιδράσεις).
• Υπερβολική ανησυχία ή άγχος
• Αναξιότητα ή ενοχή
• Δυσκολίες στη διαχείριση της απώλειας
• Έντονη λύπη ή απελπισία
• Αυτοκτονικός ιδεασμός
• Υπερβολική ανησυχία για ζητήματα ήσσονος σημασίας
• Υπερβολική ενασχόληση με την εμφάνιση
• Αποφευκτική συμπεριφορά, απομόνωση
• Δυσλειτουργία στη σχολική επίδοση – Χαμηλές σχολικές επιδόσεις σε αντίθεση με την καταβαλλόμενη προσπάθεια
• Ανυπακοή
• Επιθετικότητα σε ανθρώπους, ζώα ή αντικείμενα
• Αδυναμία ελέγχου του διαθέσιμου χρόνου
• Αδυναμία στην επίδειξη υπευθυνότητας
• Άρνηση να συμμετάσχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις της ηλικίας του
• Χάνει το ενδιαφέρον του για πράγματα που απολάμβανε στο παρελθόν
• Ανεξήγητες αλλαγές στις διατροφικές του συνήθειες (υπερφαγία, χρήση καθαρκτικών, αποφυγή φαγητού, υπερβολική δίαιτα)
• Ανεξήγητες αλλαγές στη διαχείριση του ύπνου και της ξεκούρασης
• Εκκεντρική – παρεκκλίνουσα – παραβατική συμπεριφορά
• Έλλειψη σεβασμού στα δικαιώματα των άλλων
• Παραβίαση των ορίων των άλλων – Αδυναμία ενσυναίσθησης
• Εμμονές, ιδεοψυχαναγκαστικές συμπεριφορές
• Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (αυτοτραυματισμοί, υπονόμευση κάθε προσπάθεια, παρακινδυνευμένη οδήγηση)
• Υπερκινητικότητα ή υπερβολική νευρική κίνηση
• Δυσκολίες συγκέντρωσης
• Αδυναμία ανάληψης πρωτοβουλιών ή λήψης αποφάσεων
• Χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών
• Βλέπει οράματα
• Ακούει φωνές

Τα παιδιά και οι έφηβοι αναπτυξιακά αναμένεται να διαχειριστούν μια σειρά μεγάλων αλλαγών οι οποίες δεν είναι πάντα εύκολες ή προβλέψιμες. Σε συνδυασμό με τα ιδιαίτερα γεγονότα ζωής που ανακύπτουν είναι δυνατόν να δυσκολευτούν να προσαρμοστούν στο καθένα αναπτυξιακό στάδιο ή ακόμη και να διαχειριστούν τις αλλαγές που βλέπουν στο σώμα και τις ανάγκες τους. Ο γονιός είναι εκεί προετοιμασμένος να αποδεχτεί κάθε δυσκολία προσαρμογής του παιδιού του, έχει τα μάτια του ορθάνοιχτα και παρακολουθεί τα σημάδια που του δίνονται, έχει τα αυτιά του ανοιχτά και αφουγκράζεται τις ανάγκες του παιδιού με υπομονή και αποδοχή. Δε χρειάζεται ανησυχία, υπερβολή, θυμός, νευρικότητα καθώς θα γεννήσουν ακριβώς τις ίδιες αντιδράσεις. Μόνο η ηρεμία και η αγάπη δίνει ασφάλεια και μόνο η ασφάλεια τροφοδοτεί με επιτυχία την αλλαγή.  Η αναζήτηση βοήθειας από ειδικούς ψυχικής υγείας, αν και δημιουργεί ερωτήματα αναξιότητας και ματαίωσης, ωστόσο είναι ένδειξη αγάπης και νοιαξίματος για τον άλλο που τόσο θαυμάζουμε και αγαπούμε.

Βάσια Ιγνατίου Καραμανώλη

Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Gestalt