• Ισορροπία

  • Κινητοποίηση

  • Ολοκλήρωση

  • Ενσυναίσθηση

  • Χαλάρωση

  • Επαφή

Ενδοβολή

Το άτομο χρησιμοποιεί μια βεντάλια από τεχνικές ή μηχανισμούς για να χειριστεί το περιβάλλον του, να μειώσει την εσωτερική ένταση που δημιουργεί η σύγκρουση μαζί του και να προστατεύσει τελικά τον εαυτό του από τις δυσάρεστες εμπειρίες. Οι ψυχικοί αυτοί μηχανισμοί άμυνας, που είναι τις περισσότερες φορές ασυνείδητοι, λειτουργούν για να ανακουφιστεί το άγχος του ατόμου και να ελέγξει τις συγκρούσεις που βιώνει εξαιτίας των αντιθέσεων που δημιουργούνται ανάμεσα στις κοινωνικές επιταγές και τις ατομικές ανάγκες.

Η ενδοβολή ως αμυντικός μηχανισμός σύμφωνα με τον Perls (1969) ευθύνεται για όλα όσα δέχεται το άτομο στα τυφλά, για όλα όσα καταπίνει αμάσητα, χωρίς να τα κατανοήσει και άρα χωρίς να τα χωνέψει, σχετίζεται με τα ξένα σώματα που κατοικούν μέσα του. Επιπλέον σύμφωνα με την O’Leary (1992) η ανεπιφύλακτη, η χωρίς σκέψη αποδοχή της συμπεριφοράς και των ιδεών σημαντικών άλλων προσώπων εμποδίζει την ανάπτυξη του ατόμου. Το πεδίο έκφρασης του αυθορμητισμού ναρκοθετείται, η εξάσκηση της κριτικής σκέψης λογοκρίνεται προς όφελος της χωρίς όρια αποδοχής ξένων αναπαραστάσεων, ιδεών, αξιών, στερεοτύπων και στάσεων. Πρόκειται τελικά, σύμφωνα με τον Perls (1969), για τον νευρωτικό μηχανισμό ενσωμάτωσης ξένων σωμάτων μέσα στο υποκείμενο με αποτέλεσμα να χάνει τα όρια του εαυτού του, να μεταφέρει το όριο μεταξύ του εαυτού του και του υπόλοιπου κόσμου τόσο πολύ μέσα του που σχεδόν να μην απομένει τίποτα από αυτόν. Τα πρέπει που έχει το άτομο αποδεχτεί με βίαιο τρόπο στέκονται μέσα του και εναντιώνονται στα θέλω του.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ενδοβολικής πρακτικής κατά τους Perls Hefferline & Goodman (1951) είναι αυτή του αλκοολικού που θέλει τις λύσεις των προβλημάτων του σε υγρή μορφή και αυτό που χρειάζεται είναι να τις ρουφήξει μονομιάς, γι’ αυτό και καταφεύγει στο ποτό. Άλλα παραδείγματα ενδοβολής είναι οι λαϊκές παροιμίες που τρέφουν τη συλλογική συνείδηση και έχουν γαλουχήσει ολόκληρες γενιές, καθώς επίσης τα αποφθέγματα και οι λογής-λογής αφορισμοί που τρέφουν το συλλογικό φαντασιακό. Οι διαφημίσεις επιδιώκουν να εκμεταλλευτούν την τάση του ατόμου να ενδοβάλλει πληροφορίες και συνήθειες άκριτα και να τις κάνει μέρος της ζωής του.

1. Απαρχή και χαρακτηριστικά της ενδοβολής

Η ενδοβολή ξεκινά από την παιδική ηλικία να παρεμποδίζει την επαφή με τους άλλους ανθρώπους. Τα παιδιά δοκιμάζουν οτιδήποτε υπάρχει στο περιβάλλον τους που το αντιλαμβάνονται ως μη επιβλαβές. Ρουφούν σαν σφουγγάρια ασυνείδητα τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος τους καθώς εξερευνούν τον κόσμο. Η μάχη ξεκινά όταν κάποιος με τη βία προσπαθεί να μάθει στα παιδιά πράγματα που ουσιαστικά αυτά απορρίπτουν. Αυτήν την πρακτική την ακολουθούν οι διάφοροι κοινωνικοποιητικοί θεσμοί, όπως είναι η οικογένεια, το σχολείο, η εκκλησία. Η ομαλή κοινωνικοποίηση συχνά προϋποθέτει τη διαθεσιμότητα να ενδοβάλλει το άτομο κοινωνικές νόρμες, κώδικες, θεσμούς και παραδόσεις που συχνά συγκρούονται με τις πραγματικές του ανάγκες με αποτέλεσμα να χάνεται η αυθεντικότητα, ο αυθορμητισμός και η εμπειρία της ευχαρίστησης.

Αν και είναι προετοιμασμένα τα παιδιά από τη φύση τους να αντεπεξέρχονται στις δυσκολίες και να επιβιώνουν, εντούτοις υιοθετούν τον μηχανισμό της ενδοβολής προκειμένου να αποφύγουν τη σύγκρουση με τους σημαντικούς άλλους, όπως είναι οι γονείς. Ασφαλώς έχουν την επιλογή είτε να διατηρήσουν ή να καταναλώσουν αυτό που τους προσφέρεται είτε να το αποβάλλουν. Προκειμένου όμως να γίνουν αποδεκτά τα παιδιά συχνά απαρνιούνται τις επιθυμίες τους, πριν καλά-καλά τις γνωρίσουν, προκειμένου να υιοθετήσουν τις στάσεις και τα πιστεύω των άλλων προσώπων και υπακούουν για να κερδίσουν την αποδοχή.

Σύμφωνα με τον Perls [1969] (1989) όλοι εξελίσσονται εξασκώντας την ικανότητα να διακρίνουν το όριο εγώ-άλλος. Ο καθένας δέχεται ή απορρίπτει αυτό που του προσφέρει το περιβάλλον ενώ και οι ίδιοι παρεμβαίνουν σε αυτό επηρεάζοντάς το. Η εξέλιξη επιτυγχάνεται μόνο όταν απορροφά και αφομοιώνει πλήρως, έτσι οι επιδράσεις του περιβάλλοντος προσαρμόζονται στη δική του προσωπικότητα και τις αξιοποιεί ανάλογα με τις ανάγκες και τις επιθυμίες του. Οι επιδράσεις όμως που δέχεται από το περιβάλλον άκριτα, που τις υιοθετεί ατόφιες χωρίς να τις επεξεργαστεί αποτελούν εμπόδιο στην εξέλιξή του, ξένο σώμα μέσα του που είναι απαραίτητο να αποβάλλει για να αποκατασταθεί η ψυχική του ισορροπία και να επιτευχθεί η επιθυμητή εξέλιξη.

Ο ενδοβολικός είναι καχύποπτος στις αλλαγές και τις αναπάντεχες εξελίξεις, απαιτεί να συνεχίσει η ζωή όπως πριν, χωρίς τίποτα να διαταράξει τη γαλήνη του. Βιώνει έντονο άγχος όταν γύρω του τα πράγματα αλλάζουν και πρέπει να αντεπεξέλθει σε νέα δεδομένα. Αισθάνεται ανυπεράσπιστος στις νέες συνθήκες. Διακατέχεται από ανυπομονησία και θέλει να καταπιεί γρήγορα τα νέα δεδομένα, κουράζεται να διασπά και να αφομοιώνει τα νέα δεδομένα, θέλει να αποκτήσει όσο πιο πολλά σε όσο πιο σύντομο χρονικό διάστημα. Δεν μπορεί να σταματήσει και να παρακολουθήσει με κριτικό μάτι όσα συμβαίνουν. Σπαταλά όλη του την ενέργεια μη δημιουργικά στο να συντηρεί μέσα του τα ενδοβεβλημένα στοιχεία. Δεν έχει την ικανότητα να εμβαθύνει στα πράγματα, να κάνει ουσιαστικές τις σχέσεις του, γιατί μένει επιφανειακά σε αυτό που φαίνεται και όχι σε αυτό που είναι, για το λόγο αυτό προσποιείται ρόλους που δεν κατέχει γιατί χρειάζονται κόπο και χρόνο. Αρκείται στις απλουστεύσεις και τις εξισώσεις. Μιμείται πολύ εύκολα, προσποιείται ότι είναι κάποιος που δεν είναι. Ουσιαστικά έχει χάσει τον εαυτό του, ή καλύτερα δεν τον βρήκε ποτέ. Αρνείται την επιθετικότητα που αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την αποδόμηση, την αφομοίωση και την αναδόμηση. Δεν μπορεί εύκολα να δει την ποικιλία των χρωμάτων στη ζωή, αρκείται στο μαύρο-άσπρο, συμφωνώ-διαφωνώ, ναι-όχι. Μπλοκάρει κάθε φορά που το αξιακό του σύστημα αποδεικνύεται ανίκανο να ανταποκριθεί στις προσωπικές του ανάγκες. Έχει πολύ ισχυρά πρέπει που καταπνίγουν την ελεύθερη του βούληση, γίνεται καταπιεστικός καθώς προσδοκά την ίδια συμπεριφορά και από τους γύρω του. Ελαχιστοποιεί τις διαφορές ανάμεσα σε αυτά που έχει ενδοβάλλει και σε αυτά που πραγματικά επιθυμεί. Ουδετεροποιεί τη δική του ύπαρξη και χάνει τα όρια του εγώ του, αφαιρώντας από τον εαυτό του τη δυνατότητα να επιλέξει ελεύθερα αυτό που επιθυμεί. Υιοθετεί μια μοιρολατρική στάση απέναντι στα πράγματα, πιστεύει ότι έτσι είναι και δεν έχει πολλά περιθώρια παρέμβασης. Κοινωνικά θέλει να γίνει ένα με το περιβάλλον του χωρίς προκαταρκτική επικοινωνία. O γνώριμος της στιγμής γίνεται το φιλαράκι που θα του ανοίξει την καρδιά του. Εμμένει σε σχέσεις που δεν οδηγούν πλέον πουθενά. Δύσκολα απαρνιέται έχθρες, αναμνήσεις, συνήθειες. Δεν ολοκληρώνει ό,τι έχει αφήσει στη μέση για να προχωρήσει σε νέα πράγματα. Όταν αναγνωρίζει το ρίσκο σε μια κατάσταση πάντα επικεντρώνεται στο ενδεχόμενο της αποτυχίας και ποτέ στα προσδοκώμενα οφέλη.

2. Gestalt και ενδοβολή

Στην Gestalt συνηθίζεται η αντιστοίχιση ενδοβολής με τη διαδικασία της κατάποσης και της πέψης. Ο ανθρώπινος οργανισμός αναπτύσσεται και διατηρείται στη ζωή όχι καταναλώνοντας ολόκληρες τις τροφές του, αλλά επεξεργαζόμενος αυτές στο εργοστάσιό του, μάσηση – κατάποση – αποσύνθεση- χώνεψη- διάσπαση των τροφών σε χημικά στοιχεία χρήσιμα για την καλή λειτουργία του οργανισμού. Αντίθετα η τροφή που καταναλώνεται ολόκληρη, δεν αφομοιώνεται, πέφτει βαριά στο στομάχι και θέλει να αποβληθεί από τον οργανισμό. Η διαδικασία της πέψης δεν επιτυγχάνεται και ο οργανισμός υποφέρει από πόνους στο στομάχι. Το παιδί πριν αποκτήσει την ικανότητα της μάσησης καταπίνει ανεπεξέργαστο ό,τι του προσφέρουν οι γονείς του οι οποίοι έχουν φροντίσει να το επεξεργαστούν οι ίδιοι. Αντίστοιχα το παιδί δεν γνωρίζει καθόλου την εξωτερική πραγματικότητα και την μαθαίνει μέσα από τα μάτια των γονιών του, μέσα από τον κώδικα των δικών τους αξιών, στηριζόμενο πάντα στην αρχή της εμπιστοσύνης. Το παιδί καθώς δεν έχει ακόμη εξασκηθεί στην επεξεργασία των μηνυμάτων που έρχονται από το περιβάλλον του, καθώς δεν έχει ακόμη τη συμβολική και την αφαιρετική σκέψη, αποδέχεται άκριτα και ενδοβάλλει όλα τα ερεθίσματα για να μπορέσει να χτίσει τα θεμέλια του αξιακού του συστήματος. Χρειάζεται επίσης να αισθανθεί αποδεκτό για να μπορέσει να χτίσει την αυτοεκτίμησή του, γεγονός που το οδηγεί να αποδέχεται ό,τι του λένε οι γονείς του. Τα πρέπει όμως των γονιών δεν ταυτίζονται πάντα με τα θέλω του παιδιού. Έτσι διαβρώνεται η ταυτότητα του παιδιού πριν καλά-καλά και το ίδιο την ανακαλύψει, χάνεται έτσι η ευκαιρία της ελεύθερης εκλογής.

Εδώ αξίζει να σημειώσουμε ότι η ευθύνη των γονιών είναι τεράστια καθώς θέλουν να βοηθήσουν το παιδί τους να γνωρίσει τον κόσμο και να προσαρμοστεί ομαλά σε αυτόν όμως ταυτόχρονα δεν πρέπει να καταπιέσουν τις έμφυτες τάσεις του και τις επιθυμίες του. Σημαντικό στοιχείο είναι το αίσθημα της εμπιστοσύνης που πρέπει να εμπνέουν οι γονείς στα παιδιά τους, ώστε να επιτυγχάνεται η αφομοίωση της τροφής και των πνευματικών-ψυχολογικών ερεθισμάτων χωρίς να πέφτουν βαριά στο στομάχι και στον εσωτερικό κόσμο του παιδιού αντίστοιχα.

Από τη στιγμή που το παιδί ζει και αναπτύσσεται σε μια συγκεκριμένη κοινωνία τα ερεθίσματα που θα δεχτεί προέρχονται από αυτό το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο και όσο διακριτικοί και να είναι οι γονείς του δεν μπορούν να το προστατεύσουν, αντίθετα ελλοχεύει ο κίνδυνος να το αφήσουν ανοχύρωτο μπροστά σε ποικίλα ερεθίσματα που μπορεί να αποβούν μοιραία για την ψυχική ισορροπία του και τη σωματική ακεραιότητά του. Ο φόβος να μπλεχτεί το παιδί μέσα σε μια συνεχή άρνηση της κοινωνικής νόρμας απλά για την άρνηση, χωρίς να μπορεί να αναγνωρίσει τι είναι αυτό που το ίδιο θέλει και να χαθεί σε έναν φαυλοκυκλικό κυκεώνα άρνησης (απόρριψη – αμηχανία – στασιμότητα – απόρριψη) αναδεικνύεται στον αντίποδα της ενδοβολής. Η ισορροπία είναι πολύ λεπτή και ο κίνδυνος να παρεκκλίνει κανείς προς τη μια ή την άλλη πλευρά είναι αυξημένος.

Η ισορροπημένη λειτουργία θα ήταν η ψυχολογική διαδικασία αφομοίωσης που βρίσκεται σε αντιστοιχία με την διαδικασία της κατανάλωσης και επεξεργασίας της τροφής που περιγράψαμε παραπάνω. Το άτομο βομβαρδίζεται από πρότυπα συμπεριφοράς, ιδέες, αντιλήψεις, συστήματα αξιών, τρόπους ζωής, έθιμα, ηθικές νόρμες τα οποία αν τα υιοθετήσει άκριτα κινδυνεύει να χάσει τον ίδιο του τον εαυτό, αν όμως κρατήσει όσα ταιριάζουν σε εκείνον, απορρίψει όσα δεν αντιστοιχούν στις ανάγκες του και τα επεξεργαστεί με τη διαδικασία της αφομοίωσης θα γίνουν ένα με αυτόν και δεν θα δυσκολεύουν τη λειτουργία του και την επαφή του με το περιβάλλον. Η ανάγκη όμως του ανθρώπου να είναι κοινωνικά αποδεκτός, να είναι της μόδας, να εκπληρώνει το προφίλ που θέλει να καλλιεργήσει, ο φόβος να δει πραγματικά μέσα του και να αποδεχτεί την πραγματικότητά του όπως είναι, ο φόβος να ανακαλύψει κάτι μέσα του που δεν του αρέσει, τον οδηγούν να δεχτεί ασυζητητί τις έξωθεν παρεμβάσεις με κόστος το χάσιμο του ίδιου του τού εαυτού.

3. Θεραπεία της ενδοβολής σύμφωνα με την Gestalt

Στη θεραπεία για την απάλειψη της ενδοβολής πρωταρχικός στόχος είναι η εμφύσηση στο άτομο της αίσθησης ότι έχει απεριόριστες επιλογές και της δυνατότητας να διαφοροποιήσει το εγώ από το περιβάλλον του. Τη στιγμή που θα ενεργοποιηθούν η επιθετικότητά του και η κριτική του σκέψη και συνειδητοποιήσει πόσες ενδοβεβλημένες αντιλήψεις κατέχει θα αρχίσει να θυματοποιείται και να αισθάνεται πίκρα για όσα θεωρούσε ότι είναι δικά του ενώ στην ουσία αποτελούν ξένα σώματα μέσα του. Σύμφωνα πάντα με τους Polster, Ε and Polster, M. (1973) πρέπει να απελευθερωθεί η καταπιεσμένη ενέργεια του ατόμου, αυτό ενέχει ένα βαθμό ρίσκου, όπως και η προσωπική εξέγερση που κρίνεται απαραίτητη για την αποθεμελίωση της ενδοβολής. Αρχικά μπορεί να ξεχωρίσει μόνο ό,τι δεν είναι δικό του και θέλει να αποβάλλει και στη συνέχεια θα αρχίσει να αντιλαμβάνεται ποια είναι τα πράγματα που επιθυμεί. Πρόκειται για μια αρκετά επίπονη, μα όμως άκρως απελευθερωτική διαδικασία που βοηθά στην καταπολέμηση του άγχους και χτίζει τα θεμέλια της αυτοεκτίμησης.

Βάσια Ιγνατίου Καραμανώλη

Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Gestalt

Βάσια Ιγνατίου Καραμανώλη

Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια / Επίκουρος Καθηγήτρια / Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων
Τηλέφωνο: 2114 093999
Κινητό: 6977 699988
vaskar3@yahoo.com
Copyright: www.psyxotherapeia.gr & www.psuxotherapeia.gr